Андар ҷойгоҳи улгоҳии Порс дар "Шоҳнома"

Esfandiar Adineh

December 15, 2017 · 

Имрӯзҳо ъиддае аз ҳаммеҳанон зери таъсири дурӯғпароканону каззобон ин боварро бар худ ҳамвор кардаанд, ки гӯё ҷуғрофиёи Шоҳнома фақат ба Мовароуннаҳру Хуросон маҳдуд аст ва гӯё Ашӯ Фирдавсӣ номе аз Порс набурда! Ашӯ Фирдавсӣ на танҳо бакаррот аз Порс ба ъунвони яке аз сарзаминҳои муҳимми эронӣ ном бурда, ки онро пойтахти Эронзамин дар даврони Каёниён (Кайқубод) хонда ва дар ситоиши ин сарзамини муқаддаси эрониён ё тоҷикон ҳам бас суханоне некӯ гуфтааст!

Аз ҷумла, дар боби нишастани Кайқубод бар тахти подшоҳӣ Фирдавсӣ мегӯяд, ки Кайқубод ба сӯи Порс рафт, зеро НИШАСТАНГАҲ ё пойтахти Эронзамин дар он замон Истахр буд. Ва Истахр шаҳрест ба Порс, ки имрӯз ба он Тахти Ҷамшед гӯянд ва номи юнонии он Перепулис аст, ҳамон пойтахти Ҳахоманишиён! Бибинед, Фирдавсии бузургвор аз ин шаҳр чи таърифе ба даст медиҳад:

Ҷилди II: ОМАДАНИ КАЙҚУБОД БА ИСТАХРИ ПОРС

В-аз он ҷо сӯи Порс андаркашид,
Ки дар Порс буд ганҷҳоро калид.
Нишастангаҳ он гаҳ ба Истахр буд,
Каёнро бад-он ҷойгаҳ фахр буд.
Ҷаҳоне ниҳоданд рух сӯи ӯй,
Ки ӯ буд солори дайҳимҷӯй.
Ба тахти каён андаровард пой
Ба доду ба оини фархунда рой.
Чунин гуфт бо номвар меҳтарон,
Ки гетӣ маро аз карон то карон.
Агар пил бо пашша кин оварад,
Ҳама рахна дар доду дин оварад,
Нахоҳам ба гетӣ ҷуз аз ростӣ,
Ки хашми Худо оварад костӣ.

Хуб аст, агар мо худро вориси Фирдавсӣ медонем, ин байти охири ӯро (Нахоҳам ба гетӣ ҷуз аз ростӣ...) ба гӯши ҳушамон биспорем ва аз дурӯғ бипарҳезем.

http://www.termcom.tj/index.php?menu=bases&page=res&lang=toj&m=res&p=jild2&id=6&s=20&fbclid=IwAR03qQGs7wJH_DGkp7iZZuVUSt5PDRTqsaImCvf587Ay6IPPN46TgxbAcC4

Сухане чанд андар хостгоҳи забони порсӣ

Esfandiar Adineh

December 17, 2017

Забони порсие, ки мо имрӯз бад-он суҳбат мекунем, идомаи ҳамон порсии Сосонӣ ва он идомаи порсии Ҳахоманишӣ аст. Ин назди ъуламои эроншинос бебаҳс аст ва касе, ки ҷуз ин фикр мекунад ё ибрози назар мекунад ё иддиъое матраҳ мекунад, на ин ки ғалат мекунад, ки ғафлати худро ҳам ба намоиш мегузорад.

Яъне порсии имрӯз марҳилаи севуми такомули забони порсӣ аст ва ин марҳила баъд аз ҳамлаи ъараб оғоз мешавад. Ба забони ин давраи порсӣ забоншиносон 'порсии нав' мегӯянд, ҳамон гуна, ки ба порсии даврони Сосонӣ 'порсии миёна' ва ба порсии даврони Ҳахоманишӣ 'порсии бостон' мегӯянд. Номҳои ъилмии ин се давраи торихии забони порсӣ ҳаминҳост.

Аммо номҳои торихияшон андаке мутафовит аст, масалан худи Ҳахоманишиён ба забонашон, ки мо онро порсии бостон меномем, 'ориё' мегуфтанд. Дар сангнибиштаҳои Шоҳ Дориюш номи ин забон 'ориё' зикр шудааст. Номи забони порсии Сосонӣ бо талаффузи он даврон 'порсӣг' буд, вале баъдҳо торихнивисон ин забонро баиштибох 'паҳлави' хам хондаанд, агарчи паҳлавӣ номи забони 'портӣ' аст. Дар натиҷа, ба ҳарду забон гоҳ барои ташхис аз ҳамдигар 'паҳлавии сосонӣ' ва 'паҳлавии ашконӣ' ҳам гуфтаанд.

Давраи севуми такомули забони порсӣ, ё забоне, ки акнун ману шумо ба он такаллум мекунем, аз ҳамон оғоз 'порсӣ/форсӣ' буда ва гоҳе ба он барои ташхис додан аз порсии миёна 'дарӣ' ё 'порсии дарӣ' ҳам гуфтаанд. Дарӣ ба маънои 'дарборӣ' аст, чун ин забон гӯише аз порсии миёна буд, ки дар дарбори Сосониён дар Мадоин ё Тайсафун (ҳаволии Бағдоди кунунӣ) ба он суҳбат мекарданд ва баъд аз ҳамлаи ъараб ҳамин гӯиши порсии миёна ривоҷи бештар ёфт ва марҳилаи севуми такомули забони порсиро ташкил дод.

Ин ки ин забон аввал дар Хуросон по гирифт, дуруст аст, ба ин далел, ки сулолаҳои эронии Тоҳириён, Саффориён ва Сомониён бештар дар ҷануб ва шарқи Эронзамин фармонравоӣ мекарданд. Бавижа бо ҳимояти Саффориён порсисароӣ дар Систон, маркази Саффориён, шурӯъ шуд ва баъд бо ҳимояти Сомониён дар Балху Бухоро ва дертар дар Ғазнӣ ҳам ривоҷ ёфт.

Аммо ин ки гӯё дигарон дар шугуфоии дубораи он нақше надоштанд, ғалат аст ва бепоя. Чиро? Чун аввалин сулолае, ки дар баробари забони ъараб қиём кард ва порсӣ суруданро ривоҷ дод, Саффориён буданд дар Систон: Ва Систон шомили (дарбардорандаи) манотиқи ҷанубғарбии Эронзамин, яъне минтақаи Порс ҳам мешуд. Систон аз Тоҷикистони кунунӣ ба Порс наздиктар аст. Порс аз тавобеъи Саффориён буд. Бо рӯи кор омадани Сомониён ҳам Порс минтақае ҷудо ва дуруфтода набуд, балки ҷузъе аз қаламрави давлати Сомониён буд.

Тақрибан ҳамаҷои Эрони кунунӣ, ба истиснои шимолғарби он, яъне Озарбойҷону Курдистон, бахше аз давлати Сомониён буд. Бар хилофи назари маҳалгароёни порсиситез, давлати Сомониён фақат ба Бухоро ё Суғд ё Зарафшону Кӯлобу Рошту Бадахшони кунунӣ маҳдуд набуд, балки тақрибан ҳамаҷои Эрону Афғонистони кунуниро фаро мегирифт.

Бархе ноогаҳ ва ҷоҳил гоҳе ба Носири Хисрав ишора мекунанд, ки дар Табрез шоъир Қатрони Табрезиро дида буд, ки "форсӣ намедонист.' Ва бо такя ба ҳамин далели берабт муддаъӣ мешаванд, ки забони порсӣ дар қишлоқи онҳо ба вуҷуд омад ва гӯё эрониёни кунунӣ он замон форсӣ намедонистанд. Ин аҳмақонатарин иддиъост, ки гоҳу ногоҳ такрор мешавад.

Воқеъият ин аст, ки мардуми Табрез на дар он замон ва на дар ҳеч давру замони дигаре порсӣ чандон балад набуданд, ба ин далели сода, ки забони онон дар он даврон портӣ (паҳлавӣ) буд, на порсӣ! Забони портии онон то омадани муғул мавҷуд буд ва сипас ҷояшро ба туркӣ дод. Вале дар Порс дар замони Сомониёну Саффориен ҳам порсӣ ҳарф мезаданд ва ба ин далел такя ба ривояти Носири Хусрав ва Қатрон барои исботи ин иддиъои бемаънӣ, ки забони порсӣ аз Хуросон ба Порс рафт, коре ботил ва нописандида аст!

Сухане аз фавоиди гузор ба хатти порсӣ дар Тоҷикистон

Esfandiar Adineh

December 17, 2017 at 8:40 PM 

Гузор ба хатти порсӣ судҳои фаровоне барои мардуми мо дорад:

1) Бо ин хат ҳамаи адабиёти ъилмии ҷаҳон мавҷуд аст, бо ёд гирифтани алифбои форсӣ ҷаҳоне бо ин ҳама манобеъ ба рӯи мардуми мо боз мешавад. Мардум ниёз нахоҳанд дошт, ки забонҳои ғайрро ёд бигиранд, то ба ъилми мудерн дастрасӣ ёбанд, ҳамаи ин манобеъи дониш ва ъилми имрӯз ба хатти порсӣ вуҷуд дорад, фақат бояд алифборо ёд гирифт.

2) Садҳо ҳазор китоби торихӣ, адабӣ, ъилмӣ, ҳунарӣ ва ғайра аз гузаштагонамон ба хатти порсӣ мавҷуд аст, вале барои баргардондани онҳо ба пириллик садсолаҳо лозим аст. Бо ёд гирифтани хатти порсӣ ба ин ҳама манобеъ дастрасии осон меёбем.

3) Дастикам сад милюн порсизабони ҷаҳон бо хатти асили порсӣ бо ҳам гуфтугӯ ва муровида мекунанд, аммо ҳамаги ҳашт милюн нафар тофтаи ҷудобофта худро аз онон дур ва дар инзиво нигоҳ медоранд. Гузор ба хатти порсӣ ба маънои муровида ва иртиботи осон бо ин сад милюн порсигӯи ҷаҳон аст. Иртиботу муровида ба пешрафти миллат такони ҷиддӣ медиҳад.

4) Хатти порсӣ бозори бузурге барои мо фароҳам мекунад. Масалан, як нивисандаи тоҷик бо хатти пириллликаш понсад дона китоб чоп мекунад ва касе онро намехарад. Бештар дар мағозаҳои китоб ғубор мегирад ё ба донишҷӯён иҷборан мефурушанд. Аммо агар ӯ ин китобашро ба хатти порст чоп кунад, аз сад милюн нафар дастикам як милюн нафар мумкин аст онро бихаранд. Бибинед, нивисандаи фақири тоҷик аз ин хат чи қадр суди молӣ бармедорад! Ҳамин мавзӯъ дар мавриди нашрияҳо ва маҷаллот ва манобеъи интернетӣ ҳам сидқ мекунад!

Ба ин тартиб, фавоиди иқтисодии хатти порсӣ барои Тоҷикистон бисёр бузургу ҳаҷим аст, ки наметавон тасаввур кард. Як нафар метавонад ба ман бигӯяд, ки масалан китобе дар бораи мактаби сурреолисм ба хатти пириллик вуҷуд дорад? Мутмаиннам, на! Ҳеч китобе ба пириллик дар бораи назарияи иртиботот вуҷуд дорад? На! Ҳеч китобе дар бораи назарияҳои тавсеъа (theories of development) ба пириллик дар Тоҷикистон вуҷуд дорад? Мутмаиннан на! Пас бо ин хати ноборвар ва сатарван ё нозо мо то куҷо метавонем пеш биравем???

Шеъре аз Лоҳутӣ: хатти ПОРСӢ ва кохи тамаддуни тоҷик

Ҳунарпешаҳои теотри Лоҳутӣ дар назди фартури Лоҳутӣ

Исфандиёри Одина: 

Абулқосими Илҳомии Лоҳутӣ аз шуъарои маъруф ва аз пешоҳангони ҷунбиши Машрута дар Эрон буд, ки дар соли 1921-и милодӣ раҳбарии шӯрише ба номи “Шӯриши Лоҳутихон”-ро дар шимоли Эрон ба ъуҳда дошт ва пас аз шикасти ин шӯриш ба Иттиҳоди Шӯравӣ паноҳ бурд.

Дар ин ҳангом буд, ки ӯ фаҳмид дар қисмате аз Шӯравӣ мардумоне ба номи “тоҷик” зиндагӣ мекунанд ва дар ҳамон солҳо буд, ки Ҷумҳурии худмухтори шӯравии сусиёлистии Тоҷикистон таъсис шуд. Лоҳутӣ, он гуна, ки худаш мегӯяд, “аз портиё (ҳизби кумунист)” хостааст, ки ӯро ба Тоҷикистон фиристад.

Солҳо дар Тоҷикистон буд ва дубора ба Маскав рафт, вале дар Маскав ҳам дар Иттиҳодияи нивисандагони Шӯравӣ аз Тоҷикистон намояндагӣ мекард. Вай дар соли 1957 дар Маскав даргузашт ва ҷанозааш онҷо ба хок супурда шуд.

Шеъри “Қасри тамаддун”-ро Лоҳутӣ дар авоили вурудаш ба Иттиҳоди Шӯравӣ ва пас аз ошноияш бо Тоҷикистон ва эҳтимолан дар аввалин сафараш ба Самарқанд ё Бухоро ё Душанбе нивиштааст ва дар ин шеър ъишқе, ки Лоҳутии бузургвор ба ХАТТИ ПОРСӢ дорад, бармалост!

Вай хатти порсиро, ки имрӯз бархе бо он сари ситез доранд, “хатти тоҷикон” ва далеле мутқан барои исботи фарҳангу тамаддуни тоҷикон дар Варорӯд медонад. Яъне аз назари ӯ ҳамин хатти порсӣ аст, ки моликияти тоҷикон бар сарзамини Варорӯд ё шаҳрҳое монанди Самарқанду Бухоро ва Хоразму Чочу Фарғонаро собит мекунад.

Ин шеъри Лоҳутӣ ба сабки бисёр ҷадид ва навоварона нивишта шуда ва ҳамзамон мамлӯ аз орояҳои шеърии адаби порсӣ (бар хилофи шеъри хушку берӯҳи Шӯравӣ, ки баъдҳо ривоҷ ёфт!) аст, ки таъсири онро дар бисёре аз ашъори шуъарои сабки нави Эрон, аз ҷумла Нодири Нодирпур, метавон дид.

Ин нахустин шеър аз маҷмӯъаи “Шуъла ва Шамшер” аст, ки интишороти “Ъирфон” дар Душанбе дар соли 1974 бо пешгуфторе аз Муъмини Қаноъат, шоъири пуровозаи Тоҷикистон, мунташир карда ва зери он “Душанбе, с. 1924” зикр шудааст. Яъне ин шеър дар соли 1924, дар соли таъсиси Ҷумҳурии худмухтори шӯравии сусиёлистии Тоҷикистон, суруда шудааст, ҳарчанд бисёре аз манобеъ замони вуруди ӯ ба Душанберо соли 1925 зикр кардаанд.

Қасри тамаддун

Девори рахнадореву тоқе шикофта,
Пӯшида шифти он ҳама аз тори ъанкабут.
Ҳар гуна мӯру мор дар он роҳ ёфта,
Саҳнаш пур аз маҳобату торикию сукут.

Бурҷе қадиму куҳнаву пӯсидаву буланд,
Аркони он шикаставу аз ҳам гусехта,
Ҳар гӯша қитъа-қитъа сутунҳои арҷманд,
Аз ҷои худ баромада, бар хок рехта.

Дар сарсутуну сардару айвону сақфи он
Бо хатти зар нивишта ҳазорон катибаҳо,
Аммо сиёҳ гаштаву яксар шуда ниҳон
Дар зери дуд он ҳама осори пурбаҳо.
Ҳо! Як китоби куҳна!…
Бихонем, аз ин китоб,
Шояд шавад падид, ки ин хона мулки кист.
Пӯсидааст….
Балки бувад чашми ман ба хоб…
Ин хат… бидуни шубҳа, бале хатти форсист!..

Оҳ!…
Ин бино тамаддуни тоҷик будааст,
Он хонае, ки нур фишондӣ ба баҳру бар
В-аз баҳри тоза кардани ин кохи пуршикаст
Набвад ба ғайри роҳи ленинӣ раҳи дигар.

Албатта, мақолоте ҳам дар бораи забони порсӣ, бавижа табдили алифбои порсизабонон дар қаламрави Шӯравӣ, ба қалами Абулқосими Лоҳутӣ таъаллуқ дорад. Аз ҷумла ӯ дар мақолае аз пешниҳодҳои Ъабдуррауфи Фитрат дар бораи имлои забони порсӣ ба хатти лотин дар авохири даҳаи бистуми садаи бист дифоъ кардааст.

Дар рубоъии зер ҳам аз қавли занони тоҷик дар бораи забони порсӣ чунин мегӯяд:

Мо гавҳари насли ПОРСИро конем,
Мо коргаҳи тарбияти инсонем.
Ғафлат манамоед зи омӯзиши мо,
Мо модари ояндаи тоҷиконем.

Абулқосими Лоҳутӣ ҳамроҳ бо устод Ъайнӣ аз саромадони адабиёти навин (бавижа адабиёти шӯравӣ)-и Тоҷикистон ба шумор меояд ва осори ӯ дар кутуби дарсии адабиёт дар мадорис тадрис мешавад. Яке аз бузургтарин теотрҳои шаҳри Душанбе ба номи ӯ мусаммо шудааст. Бисёре хоҳони он шудаанд, ки монанди устод Ъайнӣ ба Лоҳутӣ ҳам ъунвони “Қаҳрамони Тоҷикистон” эъто шавад, вале мақомоти тоҷик ба ин дархостҳо эътиное накардаанд.

Ба гуфтаи пажӯҳишгарон, ин Лоҳутӣ будааст, ки ба хотири иртиботи наздик бо Истолин тавонистааст аз табъиди Ъайнӣ ба урдугоҳҳои кори иҷбории истолинӣ дар соли 1937 ва, ҳамин тур, эъдоми ӯ дар солҳо монеъ шудааст.

Албатта, баъд аз поёни Ҷанги Ҷаҳонии Дувум ва ишғоли бахшҳое аз шимоли Эрон аз сӯи давлати Шӯравӣ робитаи Истолин бо Лоҳутӣ тира шуд, чун гуфта мешавад, ки Лоҳутӣ аз қабл бо ҳамлаи Шӯравӣ ба Эрон мухолиф буд ва Истолинро аз паёмадҳои нохушоянди он ҳушдор дода буд.

Манбаъ: Торнамои Порсӣ Анҷуман

Аҳрум ва аҳром: кудом як дуруст аст?

Дар ин матлаб, родиюи Озодӣ ба ҷои вожаи "аҳрум" вожаи "аҳром"-ро ба кор бурда, ки ғалат аст:

///Таҳлилгари қирғиз мегӯяд, Русия ҳанӯз ҳам муҳоҷиратро ба ҳайси як қарта ва ё аҳроми фишор алайҳи Қирғизистон истифода мекунад ва барои ҳалли ин ё он хостааш шароитро барои муҳоҷирон "гоҳе душвор ва гоҳе ҳам сабуктар" мекунад.///

https://www.ozodi.org/a/why-some-tajiks-want-Eurasian-economic-union/30217054.html

"Аҳром" ва "аҳрум" ду вожаи мухталиф ҳастанд. Аҳрум милае чӯбӣ ё оҳанист мисли ъасо, ки ба кумаки он шайъи сангинеро аз ҷояш ҳаракат медиҳанд.

Аҳрумро зери он шайъи сангин мебаранд ва зери аҳрум масалан санге мегузоранд ва фишор меоваранд, то баосонӣ он шайъи сангин аз ҷо биҷунбад. Аҳрум бо ҳо-и ҳавваз нивишта мешавад (اهرم) ва вожае порсӣ аст:

https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%85-7

Аммо "аҳром" вожае ъарабӣ аст ва ҷамъи вожаи "ҳарам" аст ва ба маънои а) ҳарамсаро ё хонаи подшоҳон ва аъёну ашроф ва ё б) ҷои муқаддас ва зиёратгоҳ ва оромгоҳ ва ё хонаи каъба аст:

https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%D8%B1%D9%85

Дар бофтори ин гузориш манзур ҳамон "аҳрум" аст, аҳруми фишор яъне ҳамон чӯбдаст ё милаест, ки ба кумаки он шайъ ё ҷисми сангин ё вазнинро ба ҳаракат дармеоваранд.

Аз иштибоҳоти дигари ин порогроф ин ҷумла ин аст, ки мегӯяд "муҳоҷиратРО... истифода мекунад". Истифода кардан ба маънои фоида бурдан ё баҳра бурдан аст ва аз чизе истифода мекунанд (ё аз он баҳра, фоида ё суде мебаранд), на ин ки чизеро истифода кунанд.

Иштибоҳи дигар "ҳалли ин ё он хостааш" аст. Хостаро "ҳал" намекунанд, балки ба даст меоваранд ё ба он даст меёбанд. Таваҷҷуҳ ба ин нукот бисёр муҳим аст.

Албатта дар ин гузориш иштибоҳоти дигаре ҳам ба чашм мерасад, вале инҷо ба ҳамин маворид иктифо мекунем, чун ин иштибоҳот дар расонаҳои марбут ба Тоҷикистон ривоҷи густардае дорад:

https://www.ozodi.org/a/why-some-tajiks-want-Eurasian-economic-union/30217054.html

'Ъамалиёти махфии' пулис ва 'шиносоии ҳувияти' хабарнигорон

Esfandiar Adineh

Дар мавриди боздошти хабарнигорони Озодӣ ба ҳангоми анҷоми фаъолияти рӯзноманигорӣ, ки дирӯз иттифоқ уфтод, ду нукта қобили тааммул аст. Яке ин ки оё хабарнигор ҳақ дорад ъамалиёти баистилоҳ "махфии" маъмурони пулис дар хиёбонро филмбардорӣ кунад?

Аввалан, ҳарчи дар рӯзи равшан дар хиёбон иттифоқ меуфтад, маълум аст, ки "махфӣ" нест, чун дар малаъи ъом ва пеши чашми мардум сурат мегирад. Бавижа ин ки ин маҳал як маҳалли сиррӣ нест, ки дастрасии мардум ва аз ҷумла хабарнигорон ба он маҳдуд бошад. Пас як ъамалиёти комилан ошкор ва ъаланӣ аст ва дар амокини ъумумӣ, ки сурат гирифта, ҳеч маҳдудияте дар филмбардорӣ ва ё ъаккосии он вуҷуд надорад.

Ҳар шаҳрванде ҳам бо истифода аз телефун ё фанновариҳои нави дигар метавонад ин корро кунад. Тоза ъакс ё филмбардории ин маворид дар бисёре аз ҷавомеъ боъиси сабти тахаллуфот ё иқдомоти қонуншиканони маъурони пулис шуда ва онҳоро водор мекунад, ки дар рафтори худ дар ҳамаи шароит қонунро риъоят кунанд ва аз қонун по фаротар нагузоранд.

Фақат бояд мувозиб буд, ки хабарнигор васати моҷаро қарор нагирад ва монеъи кори пулис нашавад ва Худой накарда ҷони худашро ҳам ба хатар наандозаду ҷони дигареро ҳам. Баъдан, дар пахши он филм ё ъакс ба қавоъиди ахлоқи рӯзноманигорӣ, монанди нишон надодани чеҳраи фарде, ки боздошт мешавад ё муттаҳам аст, бояд сиҳҳа гузошт.

Нуктаи дувум "муъайян кардани шахсияти" хабарнигор ё хабарнигорон аст, ки ба ъунвони баҳонае барои боздошт ё ба идораи пулис бурдану ду то се соъат онҷо нигоҳ доштани хабарнигорон ё афроди дигар аз сӯи маъмурони пулис маъмулан сурат мегирад. Мутаассифона, дар Тоҷикистон аз ин корҳо зиёд иттифоқ меуфтад ва маъмурони пулис маъмулан баҳона пеш меоранд, ки "мо шахсияти ӯро муъайян карда истодаем"! Аммо ин аз мавориди густардаи нақзи ҳуқуқи башар дар Тоҷикистон аст.

Истилоҳи "шахсиятро муъайян кардан" бештар дар мавриди афроде сурат мегирад, ки равонбеморанд, олжеймер ё фаромушхотирӣ доранду гум шудаанд, ё кӯдаконе, ки бо худ санаде надоранд ва иттилохи дурусте наметавонанд дар бораи худ бидиҳанд ё афроди масте, ки сар аз пои худ хабар надоранд.

Вале як рӯзноманигор вақте худашро муъаррифӣ мекунад (албатта бидуни муъаррифӣ ҳам бояд пулис рӯзноманигоронро бишносад), ба лиҳози равонӣ солим аст, санадашро нишон медиҳад, тоза он санад бо муҳри Вазорати хориҷа аст, ки он ҳам ниҳоди давлатист, маъмурони интизомӣ ё пулис дигар ҳақ надоранд "барои муъайян кардани шахсият" (шиносоии ҳувият) ӯро боздошт кунанд ё ба идораи пулис бибаранд.

Баъзе аз маъмурон иддиъо мекунанд, ки шояд санади ин одам тақаллубӣ бошад ва "ман чиро бояд ба санади шумо эътимод кунам?" Ин худ нишонае аз ғайриҳирфаӣ будани маъмури пулис аст, зеро маъмури пулис бояд дар амри ташхис додани санади асил ва тақаллубӣ маҳорате тамом дошта бошад, аз сӯи дигар ин рафтор беэътимодии як ниҳод (пулис) ба ниҳоди дигари давлатӣ (вазорати хориҷа)-ро ба намоиш мегузорад, ки аз эътибори давлат дар маҷмӯъ мекоҳад.

Тасаввур кунед, вақте як корманди пулис ҷилави як шаҳрвандро бигирад ва санадашро нишон бидиҳад, ки "ман сарҳанг фалонӣ, аз шуъбаи фалон", ва шаҳрванд ба ӯ эътимод накунад!

Ва бигӯяд, ки ман аз куҷо медонам, ки ин санади шумо тақаллубӣ нест ва шумо дарвоқеъ пулис нестеду юнифурми пулис ба бар кардаед!

Яъне вақте маъмури пулис ба эътиборномаи рӯзноманигор ва дурбину васоили хабарнигорияш эътимод накунад, чиро бояд рӯзноманигор ба гувоҳиномаи маъмури пулис ва либосаш бовар кунад? Оё маъмурони пулис чунин мантиқеро мепазиранд? Албатта, ки на! Пас худашон ҳам бояд чунин ғалатеро муртакиб нашаванд!

Мутаассифона, дар Тоҷикистон гоҳ маъмурони амниятӣ ва пулис ғалатеро муртакиб мешаванд ва барои ин ки аз оби гилолуд тоза берун оянд, даст ба чанд ғалаткориҳои дигар ҳам мезананд, ки натиҷааш ҷуз афзоиши беэътимодии мардум ба онҳо нест...

Ин матлаб бори нахуст "инҷо" мунташир шуд.

Оқои Раисҷумҳур, чиро ҷуръат намекунед забонамонро ПОРСӢ биномед?

Esfandiar Adineh

October 4 at 8:37 PM · 

Суханронии раиси ҷумҳурии Тоҷикистон ба муносибати рӯзи забони давлатиро хондам. Эмомъалии Раҳмон басароҳат оварда, ки номи забони миллии мо дар солҳои бистуми садаи гузашта "тоҷикӣ" шудааст. Пас худи ӯ ва ҳайъати давлаташ низ мепазиранд, ки номи забони мо дар гузашта чизе дигар (албатта ПОРСӢ, ки ҷуръат накарда аз он ном барад!) буда, ва дар даҳаи 20 сардамдорони Шӯравӣ номи онро ъиваз кардаанд!

///Солҳои бистуми асри гузашта, яъне дар шароити барои халқи тоҷик ва забони модарии он басо ҳассосу тақдирсоз забони мо расман номи «забони тоҷикӣ» - ро соҳиб шуд ва яке аз далелҳои ҷиддии ташкил ёфтани давлати миллиамон гардид.///

Дуруст мегӯяд, ки ҳар ҷумҳурии қавмӣ, ки дар Шӯравӣ таъсис шуд, мебоист номи он қавм ё қабиларо дошта бошад ва забони қавм ҳам ба номи ҷумҳурӣ ва қавму қабилааш наздик мебуд. Вале Ҷумҳурии шӯравии Тоҷикистонро, ки соли 1924 таъсис шуд, "давлати миллиамон" тавсиф кардан дуруст нест. Ин баном ҷумҳурӣ ҳаргиз давлат набуд, чи расад ба давлати миллӣ! Як воҳиди идорӣ ва ҷуғрофиёии маҳаллӣ буд! Тоҷикистон фақат дар соли 1991 давлат шуд! Ҳар чизеро бояд ба номи худаш муъаррифӣ кард!

///Имрӯз аҳли олам моро бо номи «тоҷикон», давлатамонро бо номи «Тоҷикистон» ва забонамонро бо номи «забони тоҷикӣ» мешиносанду эътироф мекунанд.///

Аҳли ъолам ағлаб моро намешиносанд!!! Ба истиснои ҳамсоягони наздиктар, ки маълум аст бо мо бештар сару кор доранд. Аммо дар ҷаҳони дуртар агар диплумоте ё рӯзноманигоре ё ҷаҳонгарде гузораш ба Осиёи Миёна уфтода бошад, ёдаш меояд, ки Тоҷикистон яке аз чанд кишвари фақиру фасодзада дар масири Роҳи Абрешим аст, ки ағлаб туркигӯ ва дорои раҳбарони модомулъумр ҳастанд ва номҳояшон пасванди "истон" дорад. Гоҳе Тоҷикистонро бо Қазоқистон қотӣ мекунанд ва мегӯянд Каҷакистон! Даҳҳо маврид шуда, ки ман худам бо ин вазъият рӯбарӯ шудаам ва маҷбур будаам тавзеҳ бидиҳам, ки кишвари мо бо соири кишварҳои Осиёи Миёна фарқ мекунад, чун мо ЭРОНӢ ва ПОРСИГӮ ҳастем!

Дар миёни ъиддаи андаке аз касоне ҳам, ки ба наҳве бо минтақаи мо иртибот доштаанд, албатта мушкил нашнохтанашон нест. Аз биноҳои торихии Самарқанду Бухоро ва даштҳои васеъи минтақа ва кӯҳҳои Помир ёдовар мешаванд. Мушкил ин аст, ки аз иртиботи тоҷикону Тоҷикистони имрӯза бо адаби ПОРСӢ ва бузургони он, монанди Рӯдакию Фирдавсӣ, Хайёму Саъдию Ҳофизу Румӣ ва ғайра комилан бехабаранд! Масалан як фарангӣ ҳадс мезанад, ки ҳар табаъаи кишваре ба номи Тоҷикистон боистӣ "тоҷик" ном дошта бошад ва забонаш ҳам чизе шабеҳи ин номҳо буда бошад! Вале вақте ба ӯ мегӯед, ки Фирдавсӣ тоҷик буд, Ҳофиз тоҷик буд, Мавлавӣ тоҷик буд, чашмонаш аз косахона дар меояд ва мегӯяд: "Охе чи тур? Инҳо ки порсӣ ё эронӣ ҳастанд! Ба ин "истон-кишварҳо" чи рабте доранд? Инҳо, ки ба забони ПОРСӢ нивиштаанд, чи тур шумо тоҷикҳо онҳоро моли худ медонед?!"

Як тоҷик ҳеч посухе ба инҳо надорад, ҷуз ин ки бигӯяд, оре, забони мо тоҷикон ҳам ПОРСӢ аст!

Хуб аст дар ин гуна маворид ҳаминҷо таваққуф кунед! Вале агар суҳбат фаротар аз ин биравад, мушкилоти дигаре ҳам пеш меояд! Бархе афроди ошно бо забон ва адаби ПОРСӢ хуб баладанд, ки шеъри ПОРСӢ, бавижа ғазалиёти Ҳофиз, бо анвоъи мухталифе аз хатти порсӣ ХУШНИВИСӢ мешавад ва хаттотону наққошони порсигӯ дар ин ҳунар дасти тавоное доранд. Вақте мепурсанд "Шумо оё аз ин хушнивисиҳо доред?" посухи мани тоҷик маъмулан "На" аст! Чиро ки мо ин ҳунарро аз даст додаем! Оре, мактаби хушнивисии Самарқанду Бухоро ва Хуҷанду Панчекат ба касофати Шӯравӣ ва барномаи табдили хаташ аз миён рафта!

Бо сарафкандагӣ ба ӯ ёдовар мешавам, ки "мо тоҷикон ба хатти сириллик менивисем." Ин бор абрувонашро боз ҳам бо таъаҷҷуби бештар аз пештар дарҳам мекашад ва мепурсад, яъне чӣ? Магар забони шумо ПОРСӢ нест? Ки ҳаст!? Пас чиро хаташ ПОРСӢ нест? Пас ғазалиёти Ҳофизро наметавонед бихонед? Рубоъиёти Хайём ва осори Мавлавиро наметавонед бихонед? "Шоҳномаро"-ро наметавонед бихонед? Посух медиҳам, ки "на, ба хатти русӣ мехонем!" Мепурсад чи тур? Яъне тарҷума мекунед? - На, тарҷума нест, ҳамон забон аст, фақат хатташ дигар аст!...

Вақте изофа мекунам, ки "мо муқассир нестем, ин Шӯравӣ буд, ки хатти моро ъиваз кард!", дар камоли таъаҷҷуб мепурсад: чи тур? Шӯравӣ, ки мурдааст! Шӯравӣ кӣ се даҳа пеш фурӯ пошид!!! Акнун чизе аз он боқӣ намондааст! Ё кишвари шумо ҳамчунон зери султаи кумунистон аст? Ё таҳти султаи Кремлин? Чиро ба асли худ барнамегардед?

Инҷост, ки ҷуз сарафкандагӣ дигар посухе наметавон барои ин оқо ё хонуми фарангӣ ё чинӣ ё офриқоӣ ё ъараб ё ҳиндӣ ё испониёӣ пайдо кард!

///Бо ин забон садҳо ва ҳазорон бузургмардону нобиғагон дурри сухан суфтаанд ва осори безаволу мондагорро ба ояндагон мерос гузоштаанд.///

Оқои раисумҳур, чиро ҷуръат намекунед номеро, ки ин бузургон худашон ба кор бурдаанд, ба кор бибаред???

////Ҳикмат ва ахлоқи инсонпарварӣ, ки ҷавҳари осори ниёгони мост, бо забони муқтадиру пурвусъат ва ширину гуворои тоҷикӣ асрҳо боз садо медиҳад ва сарвати фарҳангиву маънавии миллати мо бо ҳамин забон оламро тасхир кардааст.///

Ин суханатон дигар бо он сухани аввал дар таноқуз аст. Болотар гуфтаед, ки забони мо авоили қарни 20 номи "тоҷикӣ" гирифт! Инҷо муддаъиед, ки "забони ТОҶИКӢ ъасрҳо боз" садо медиҳад!

///Осори Рӯдакиву Фирдавсӣ, Аттору Саноӣ, Саъдиву Ҳофиз, Мавлонои Балхиву Мавлоно Ҷомӣ ва садҳо нафари дигар, ки ҳанӯз чандин аср пеш навишта шудаанд, имрӯз барои мардуми мо дастрасу фаҳмо ва азизу гиромӣ мебошад.///

Оқои раисҷумҳур! Ин бузургон ҳама забони худро ФОРСӢ/ПОРСӢ номидаанд. Агар мо ҳам худро вориси барҳаққи онҳо медонем, бояд дар пайравӣ аз онон "ПОРСӢ" ба кор бибарем, ки номи ростини забонамон аст. Дар ғайри ин сурат нисбат ба онон, ки ниёкони мо ҳастанд, нохалафӣ кардаем! Замони шӯравӣ мо мустаъмара ё мустамликаи миллате дигар будем ва баҳонаамон ин буд, ки сиёсат дасти худамон нест! Он замон коре аз дастамон сохта набуд! Ҳоло чиро? Ҳоло, ки мо озодем, кишварамон озод аст, миллатамон озод аст, фарҳангамон озод аст, адабиётамон озод аст, забонамон озод аст! Оре, ЗАБОНАМОН ОЗОД АСТ!!! Ва сарнивишташ дар дасти худамон аст!

Бояд андаке ШУҶОЪАТ ва ҲИММАТ ба харҷ бидиҳем ва номи ростини забонамонро ба расмият бишносем ва ба расмият дароварем ва аз ҳамин ҳоло муқаддимаи гузор ба хатти порсӣ барои як давраи панҷ то даҳсоларо фароҳам кунем! Ин корро агар анҷом медиҳем, барои ман ё чанде дигар аз тарафдорони хати порсӣ анҷом намедиҳем, балки ба хотири Рӯдакӣ, ба хотири Дақиқӣ, ба хотири Фирдавсӣ, ба хотири Сино, ба хотири Берунӣ, ба хотири Носири Хусрав, ба хотири Хайём, ба хотири Ҳофиз, ба хотири Саъдӣ, ба хотири Мавлоно, ба хотири Низомӣ, ба хотири Амир Хусрав, ба хотири Бедил, ба хотири Робеъаи Балхӣ ва Маҳастӣ ва Зебуннисо, ба хотири Шамсиддини Шоҳин ва Нақибхони Туғрал, ба хотири Аҳмади Дониш ва устоди Ъайнӣ, ба хотири Лоҳутӣ ва Турсунзода, Лоиқ ва Қаноъат ва дигарон анҷом медиҳем ва қарзи фарзандии худро назди падарони бузургамон анҷом медиҳем.

Вале мухолифат бо номи порсӣ ва хатти порсӣ, мухолифат бо ман нест, мухолифат бо дӯстдорони кунунии забони порсӣ нест, мухолифат бо Рӯдакӣ аст, мухолифат бо Фирдавсӣ аст, мухолифат бо Сино ва Форобӣ ва Бреунӣ аст, мухолифат бо Хайёму Саъдию Ҳофиз ва Мавлавию Ъаттор аст! Мухолифат бо номи ростини забони порсӣ ва хатти он мухолифат бо Исмоъили Сомонӣ ва давлати Сомониён аст, ки забони худро (забони моро) ПОРСИИ ДАРӢ хондаанд. Ва мухолифат бо ин бузургон нохалафӣ аст.

Бояд номи ростини забони мо, ба ҳамон расму роҳи Сомониён (порсии дарӣ) дубора дар ин хитта бар маснад биншинад ва тоҷиконро лозим аст, хатти суннатии худро биёмӯзанд ва ба кор баранд! Мо бояд худамон бошем, роҳи худамонро биравем, мабод ки ба бегона тақлид кунем! Мавлоно гӯяд:

[Қавм]ро тақлидашон бар бод дод,
Эй дусад лаънат бар он тақлид бод!

Суханронии Эмомъалии Раҳмон ба муносибати Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон