اسفندیار آدینه
روزنامه‌نگار
اطلاع‌رسانی دولتهای مختلف درباره شیوع ویروس کرونا و اعلام آمار مرگ و میر واکنش‌های متفاوتی را در پی داشته است. اسفندیار آدینه روزنامه‌نگار تاجیک، درباره رویارویی تاجیکستان با این ویروس و کنترل و اطلاع‌رسانی برای صفحه ناظران یادداشتی نوشته است.
GETTY IMAGES
در حالی که بحران آلودگی به ویروس کرونا در تاجیکستان بسرعت دامن پهن می‌کند، به نظر می‌رسد مقامات این کشور بیش از آن که به فکر رسیدگی به این بحران باشند، نگران تاثیر آن در افکار عمومی و همین طور در صدد کنترل اطلاع رسانی جایگزین در باره آن هستند. تازه ترین مورد از اقدامات آنها در سرکوب اطلاع رسانی مستقل در باره بیماری کووید ۱۹ مسدود کردن دسترسی به تارنمایی است که توسط گروههای جامعه مدنی ساخته شد و مردم می‌توانستند در آن موارد مرگ‌و‌میر بستگانشان در اثر آلودگی به کرونا را ثبت کنند.
تا روز ۱۱ مه که این سایت در داخل تاجیکستان مسدود شد، داده‌های مربوط به حدود ۱۵۰ نفر از درگذشتگان از بیماری کووید ۱۹ و التهاب ریه (آن گونه که پزشکان تاجیک تشخیص می‌دهند) در این تارنما ثبت شد. این در حالی است که در آخر این روز، وزارت بهداشت تاجیکستان فقط از مرگ ۲۱ نفر در اثر این بیماری و آلودگی ۶۶۱ نفر به این ویروس خبر داد. پس معلوم است که تفاوت از کجاست تا به کجا.
یکی دو تن از مسئولان این تارنما به من گفتند که خودشان هم تحت فشار مقامات قرار گرفته‌اند. یکی از آنان در گفت‌وگویی خصوصی گفت: "سایت را امروز بستند. اکنون فقط با فیلترشکن می‌توان وارد شد. اینها از همه جانب بر ما فشار می‌آورند. از دادستانی سراغ مرا گرفتند. پیش از این هم دو سه مورد مرا اذیت کرده بودند."
'خبرهای بی‌اساس'
روز ۶ مه سایت دادستانی کل تاجیکستان با انتشار بیانیه‌ای از مجازات کسانی هشدار داد که "به پهن کردن (انتشار) آوازه‌های بردروغ به خاطر به تهلکه (واهمه) آوردن اهالی" درباره "زیاد شدن حادثه های فوت، بالا رفتن نرخها، کمچین شدن محصولات اولیه و بسته شدن راههای بین منطقه‌های" در کشور دست می‌زنند.
قبل از این، روز ۲۳ آوریل، یک هفته پیش از آن که وزارت بهداشت اولین ارقام رسمی مبتلایان به کووید ۱۹ را انتشار بدهد، در بیانیه‌ای نگرانی شدید خود را "از خبرهای بی‌اساس بعضی رسانه‌ها" اعلام کرد. این وزارتخانه هشدار داد که "منبعد هر رسانه، افراد علیحده و خبرنگاری را که معلومات ناسنجیده و بردروغ را" در باره پیدایش کرونا نشر می‌کنند، به دست مقامات حفظ حقوق (انتظامی و امنیتی) خواهد سپرد.
بیشتر بخوانید:
اولین موارد بیماری با نشانه‌هایی شبیه کووید ۱۹ در اواخر ماه مارس گزارش شد، ولی مقامات آن موارد را فقط "التهاب ریه" خواندند و وجود ویروس کرونا را رد کردند. این زمانی بود که انتخابات مجلس ملی برگزار شد و رستم امامعلی، پسر بزرگ رئیس جمهور عضو آن و دو هفته بعد رئیس این مجلس انتخاب شد. طول یک ماه مقامات وجود موارد آلودگی به کرونا را رد می کردند و فقط دو روز مانده به ورود هیاتی از سازمان بهداشت جهانی، ۳۰ آوریل، وزارت بهداشت بار اول از وجود ۱۵ مورد ابتلا به کووید ۱۹ خبر داد. زمانی که بااصطلاح کار از کار گذشته بود.
این امر باعث شد مردم در اطلاعات رسمی ابراز تردید کنند. بویژه این که خود وزارت بهداشت روز ۲۷ آوریل خبر داد که در یکی از بیمارستانهای شهر دوشنبه ۳۱۹ نفر "به گمان ابتلا به بیماری التهاب ریه " بستری شده اند که ۱۳۶ نفر آنها کارمندان بهداشتی هستند. و از این افراد ۱۱ نفر فوت کرده و ۱۰۷ نفر مرخص شده اند.
GETTY IMAGESآمار ضد و نقیض
هم وزارت بهداشت و هم نماینده محلی سازمان بهداشت جهانی می‌گفتند که در آزمایشهای هیچ کدام از این بیماران ابتلا به کووید ۱۹ کشف نشده‌است. این باعث شد گالینا پرفیلوا، نماینده محلی این سازمان بویژه بعد از اعلام رسمی نخستین موارد کرونا هدف انتقادهای گسترده کاربران شبکه های اجتماعی قرار بگیرد.
تردید در آمار و اطلاعات رسمی به این ختم نمی شود. روز ۷ مه، یک هفته پس از اعلام ۱۵ مورد نخست آلودگی به کرونا، وزارت بهداشت خبر داد که ۳۴۵ نفر در سراسر کشور از بیماری "التهاب ریه" بهببود یافته و از بیمارستانها مرخص شده اند. یعنی این سوال برانگیز است که چه طور بعد از یک هفته ثبت ۱۵ مورد کرونا نزدیک به ۳۵۰ نفر با همان نشانه‌ها بهبود می یابند و مرخص می شوند؟
روز ۹ مه هم بیش از ۱۱۰ نفر از بیمارستانی در شهر باختر در جنوب تاجیکستان مرخص شدند. در این ده روزه اخیر آمار رسمی مبتلایان به کووید ۱۹ هم بسرعت بالا رفت و به ۷۰۰ نفر نزدیک شده است اما ارقام رسمی مرگ و میر همچنان ۲۱ نفر است. در دو روز تعطیلی گذشته فقط یک مورد مرگ اضافه شده است. این در حالی است که در این دو روز دهها مورد از اخبار مرگ افراد در اثر ابتلا به ویروس کرونا در شبکه‌های اجتماعی همرسانی شده است.
برخی از این افراد شخصیتهای مطرحی، مانند روح‌الله حکیم‌زاده، رئیس سابق امانت‌بانک و پسرش کرامت‌الله، استادان دانشگاه رستم عیسی‌یف و منظوره سیدالله یوا، شاعران محمدعلی عجمی و اعلا عمرزاد،، کریم کریمف، دادستان ناحیه فیض‌آباد، شمس‌الدین جلالف، اقتصاددان معروف و چندی از معلمان و پزشکان و هنرپیشگان هستند.
GETTY IMAGESسرکوب احساسات
همه‌روزه افراد زیادی پیامهایی از درگذشت بستگانشان در فیسبوک، بویژه در گروه "کووید ۱۹: تاجیکستان" که بعد از اولین اعلام رسمی موارد ابتلا به کرونا در این شبکه اجتماعی درست شد، انتشار می دهند. همزمان گروههای تبلیغاتی طرفدار امامعلی رحمان، رئیس جمهور، مانند اعضای کمیته جوانان و گروه آوانگارد که وابسته به وزارت کشور است، سعی می کنند با استفاده از تهدید و اعاب کاربران را وادارند که اخبار مرگ و میر انتشار ندهند.
آنها با اشاره به این سخن منتسب به ابن سینا که "ترس نیم مرگ است" می‌نویسند که مردم از ترس بیشتر می میرند تا از آلودگی به کرونا. این با سخنان اخیر خود رئیس جمهور امامعلی رحمان که گفته بود "وضعیت از ما تقاضا می کند که نهایت هشیار و احتیاط کار باشیم، به واهمه و تهلکه داده نشویم" همخوانی دارد. یعنی سعی بر این است که احساسات و عواطف عمومی نیز کنترل یا سرکوب شود.
تا حال در شبکه‌های اجتماعی عکس و ویدئوهای زیادی از وضعیت بیمارستانها، نبود وسایل کافی مانند دستگاههای تنقسی، پزشکانی که لباس ایمنی ندارند و یا وادار شده‌اند خودشان لباس ایمنی بخرند، منتشر شده است. در مقابل، تلویزیونهای دولتی به مردم پزشکانی را نشان می دهند که از امامعلی رحمان ستایش می کنند. یعنی دستگاه تبلیغاتی آقای رحمان در این روزگار مصیبت‌بار کرونایی از گذشته فعال‌تر شده است.
کرونا و فساد
این در حالی است که طی سالهای اخیر چندین رسانه محلی بسته و چندین سایت خبری، مانند رادیوی آزادی، آسیا پلاس، اخبار، سایت پیام که متعلق به گروههای مخالف است، در داخل کشور مسدود شده اند. دولت به خبرنگاران برخی از رسانه های خارجی مانند اعتبارنامه نمی دهد. دهها روزنامه‌نگار و نویسنده و پژوهشگر کشور را ترک کرده اند و دهها تن دیگر با اتهامات ساختگی در زندان به سر می برند.
طی این سالها حمله و تهدید علیه روزنامه نگاران هم امری رایج بوده و در شرایط بحران کرونا احتمالا افزایش خواهد یافت. تازه‌ترین مورد آن حمله روز ۱۱ مه به عبدالله غربتی، روزنامه‌نگار آسیا پلاس است که اخیرا گزارشهایی انتقادی در باره سیاستهای دولت در زمینه جلوگیری از همه‌گیری کرونا منتشر کرده بود.
سازمان شفافیت بین‌المللی می گوید که بحران کرونا ناکارآمدیهایی را در سیستم مدیریت دولتی در کشورهای فسادزده برملا می سازد. عدم شفافیت پیامدهای مصیبت‌باری برای این جوامع دارد. همین نبود شفافیت است که باعث شده دولت تاجیکستان نتواند از شیوع گسترده کرونا جلوگیری کند. این امر به بی‌اعتمادی عمومی دامن زده و سوالات بسیاری را از جمله در مورد مقیاس مرگ و میر، در ذهن مردم خلق کرده است. ولی دولت پاسخی به این سوالات ندارد و راه حل را باز هم در کنترل اطلاع رسانی و سرکوب صداهای مخالف یا آنترناتیف می بیند.
حالا که کرونا سراسر تاجیکستان را هم فرا گرفته، دولت برنامه مشخصی برای مقباله با آن معرفی نکرده است و فقط دست به دامان سازمانهای مالی بین المللی است. صندوق بین المللی پول بتازگی اعلام کرد که حدود ۱۹۰ میلیون دلار برای مبارزه با کووید به دولت تاجیکستان اختصاص خواهد داد. اما شفافیت بین المللی می‌گوید این سازمان باید مقابله با فساد را در محور کمکهای خود به دولتهای خودکامه قرار دهد.
