Яке аз аъзои гурӯҳи "Дуруст бинависем", ки аз бими рӯёрӯӣ бо ман, маро масдуд карда, дар ин гурӯҳ қаламфарсоӣ мекунад, ки чиро мо "чиро" менивисем ва чиро "нивиштан" мегӯем ва чиро "пидар" бар "падар" арҷаҳият дорад.
Ин дӯстамон, ки аслан забоншинос нест ва аз масоили забоншиносӣ бӯе набурдааст, дарвоқеъ як маҳалгарои тамомъаёр аст ва ба забони порсӣ аз зовияи маҳалли худ менигарад, ғофил аз ин ки забони меъёр қавоъиди худро дорад ва тобеъи гӯиши ҳеч маҳалле нест.
Бояд ин рафиқи ношафиқ ва аъзои дигари ин гурӯҳ бидонанд, ки бар асоси қавоъиди овоии забони меъёри порсӣ ва бар пояи қавоъиди такомулии ин забон "нивиштан" ва "чиро" ва "пидар" саҳеҳ аст.
Вожаи "нивиштан" дар забони порсии миёна ба гунаи "нипиштан" буд, ки батадриҷ ба "нибиштан" табдил шуд ва имрӯза ба шакли нивиштан даромадааст. Ин вожа аз ду ҷузъи "ни-" ва "-пиштан" бармеояд, ва пешванди "ни-" дар забонҳои ҳиндуэронӣ пешвандест, ки ба пойин ишора мекунад, масалан "ни-шастан" ва "ни-гоштан" ва "ни-ҳодан" ҳам бо ҳамин пешванд сохта шудаанд. Ҳеч далеле вуҷуд надорад, ки "нивиштан" ба "навиштан" бадал шуда бошад ва ба ҳамин далел дар ҳамаи луғатномаҳои порсӣ ин вожа ба гунаи "нивиштан" сабт шудааст. Дар бисёре аз гӯишҳои Варорӯд низ мардум ҳамчунон "нивиштан" мегӯянд, на "навиштан".
Вожаи "чиро" ҳам аз ду ҷузъи "чӣ-" ва "-ро" сохта шуда ва ба маънои 'аз баҳри чӣ' ва 'аз барои чӣ' аст ва ҳаргиз "чаро" набудааст, чун маъно надорад. Луғатнивисони порсизабон бар хилофи бисёре аз забоншиносону нозабоншиносони имрӯз дар Тоҷикистон, ки дӯст доранд бинии худро дар ҳар умуре халонанд, аз торихи таҳаввул ва такомули вожагон бахубӣ огоҳ буданд.
Вожаи "пидар" ҳам аз забони авестоӣ гирифта, то порсии бостон ва аз порсии бостон то порсии миёна ва аз порсии миёна то порсии дарӣ, ки забони имрӯзи мост, раванди такомулии мушобеҳеро пушти сар карда ва ба шакли имрӯзияш, яъне 'пидар' даромадааст. Чунончи ин вожа дар забони порсии бостон ба гунаи "пита(р)" аст. Ба ин пора аз сангнибиштаҳои Шоҳ Дориюш бинигарем:
thâtiy : Dârayavaush : xshâyathiya : manâ : pitâ : Vishtâspa : Vishtâspahyâ : pitâ : Arshâma : Arshâmahyâ : pitâ : Ariyâramna : Ariyâramnahyâ : pitâ: Cishpish : Cishpâish : pitâ : Haxâmanish :
Тарҷума: "Гуфт Дориюш Шоҳ: пидари (pitâ) ман Виштосп аст, пидари (pitâ) Виштосп Аршом аст, пидари (pitâ) Аршом Ариёрамна аст, пидари (pitâ) Ариёрамна Чишпиш, пидари (pitâ) Чишпиш Ҳахоманиш."
Ба ин тартиб, ин вожа дар забонҳои авестоӣ ва порсии бостон ба шакли 'питар' (pitar) буда ва дар забони порсии миёна батадриҷ ба шакли 'пидар' (pidar) даромадааст ва тақрибан ба ҳамин шакл ва бо андаке тағйир дар кайфияти талаффуз (pedar) вориди забони порсии нав шудааст, забоне, ки мо имрӯз бад-он такаллум мекунем. Зимнан, вожаи "пидар" дар бархе аз забонҳои шарқии эронии имрӯз, монанди рӯшонӣ, ба гунаи "пид" аст, ки ба муродифи порсияш наздик аст.
Луғатнивисони қадим, ки ғаризаи маҳалгароӣ бо онон бегона буд, ва аз ин дарди бедаво ва шоеъ дар миёни бисёре аз порсигӯёни Тоҷикистон ранҷ намебурданд, беғаразона ин вожагонро дар фарҳангҳои худ ба шакле, ки роиҷ буд, оварда ва ба ҳамин шакл сабти торих кардаанд.
Албатта, корбурди "падар" дар гӯишҳо ишколе надорад, аммо эрод гирифтан ба ин ки чиро дар фалон минтақа ё маҳал "пидар" ё "педар" мегӯянд ва он гӯё ғалат аст ё дуруст нест ва фақат "талаффузи роиҷ дар лаҳҷаи қишлоқи ман дуруст аст", камоли ҳамоқат аст! Аз тарҳи чунин баҳсҳои хиҷолатовар беҳтар аст бипарҳезем!
Дар инҷо хитоб ба афроди ноогоҳ аз масоили забон ва забоншиносӣ, ки бедалел дар ин масоил мудохила мекунанд, бояд гуфт, ки беш аз ин худро шармандаву шармсор накунед ва дар бораи масоиле, ки ба он вуқуф надоред, лаб боз накунед, зеро шоъир дуруст гуфта, ки
Кори ҳар буз нест хирман кӯфтан,
Гови нар мехоҳаду марди куҳан!
Гови нар мехоҳаду марди куҳан!
No comments:
Post a Comment